“Of de wereld een betere plek zou zijn zonder religie? Moeilijke vraag… Zolang er mensen zijn, is er behoefte aan verhalen. Iedereen is op zoek naar zijn of haar plek en identiteit. En verhalen spelen daarbij een belangrijke rol. Ook zingeving zal altijd een rol spelen in het menselijke bestaan. In die zin voldoet religie aan een behoefte.” Aan het woord is dr. Mehdi Sajid (Assistant Professor of Arabic and Islamic Studies), werkzaam aan de Universiteit Utrecht. Hij is zijn hele leven al bezig met onderzoek doen, schrijven en college geven over religie, en dan met name over de islam.
Hij groeide op in Marokko, studeerde en werkte in Duitsland en sinds een paar jaar ook in Utrecht. Een ‘wereldburger’ die gefascineerd is door de rol van de islam in de samenleving en in de geschiedenis van deze wereldgodsdienst. “Mijn tijd in Marokko is natuurlijk gekleurd door geloof. Vooral de dagelijkse, praktische invulling is verbonden met mijn kindertijd. De islam van mijn oma zeg maar. Omkijken naar je naasten, delen met anderen, liefde en verdraagzaamheid. Dat zijn de herinneringen die ik heb aan die tijd.”
“Heel erg dichtbij huis. Religie was op een hele natuurlijke manier geïntegreerd in de samenleving. Het was vooral in de daden dat het geloof terug kwam; niet in politieke statements. Het was een simpel geloof, gericht op de esthetische dimensie. Het godsbewustzijn in de dagelijkse dingen. Wij waren thuis niet religieus, maar leefden natuurlijk wel in een land dat bevolkt werd door moslims. Maar ook joden en christenen maakten een klein deel uit van de samenleving. Ik weet dus dat harmonieus co-existeren kan. Ik heb het ervaren toen ik opgroeide.”
‘Ik geloof
in liefde, tolerantie
en vergeving’
De essentie
Mehdi ging studeren in Duitsland en was toen voor het eerst op zichzelf aangewezen. “Daar werd ik echt een volwassen man”, zegt hij. “Ik moest alle verantwoordelijkheid zelf dragen en uitvinden wie ik was en volgens welke principes, normen en waarden ik wilde leven. Kortom: wat voor mij de essentie was. Ik heb inmiddels het grootste deel van mijn leven op universiteiten doorgebracht; gestudeerd, boeken geschreven, onderzoek gedaan en inmiddels veel lesgegeven. Ik was altijd al geïnteresseerd in de rijke geschiedenis van de islam, maar realiseerde me tijdens de beginjaren van mijn studie dat ik eigenlijk niets wist. De diepte, de rijkdom van de religie waren me grotendeels onbekend. Duitsland heeft veel islamologen die een interessante academische discussie voeren over de geschiedenis, de theologie, de ideologie en de politieke context van deze religie. Daar werd ik door aangestoken. Zo begon ik aan dit mooie, spannende en nooit eindigende avontuur.” Zelf wil hij graag geloven in een spirituele dimensie. “Het rationele heeft vaak de overhand in mijn reflecties op dit onderwerp. Maar ik ben geïnteresseerd in liefde, vergeving en empathie. Hoe kan ik een goed mens zijn? Hoe kan ik leven volgens die normen?”
Identiteit is de kern
Binnen Europa is de islam een interessante godsdienst, zo zegt Mehdi. Er zijn weinig plekken, buiten een paar landstreken in Oost-Europa, waar deze religie echt al eeuwen geworteld is. De religieuze oorsprong is hier vaak christelijk. De islam is in Europa meestal het product van migratie. Dat bepaalt voor een deel het beeld van deze godsdienst. “Moslims zijn niet gewend de minderheid te vormen. Ze hebben niet het gezag zoals ze gewend waren. Dat is wennen. Bij migratie horen duidelijk ook de aspecten integratie en het zoeken naar een vergelijkbare levensfilosofie. En dat gaat niet vanzelf. Dat heeft tijd nodig. Wat mij betreft is het kernwoord identiteit. Ieder mens is op zoek naar zichzelf, ook in relatie tot anderen. Op zoek naar een veilige plek, naar gezien worden, herkend en erkend worden. Daarom is Wilders, denk ik, ook zo populair. Hij vertelt een verhaal. Dat heeft voor mij ook te maken met zingeving. Hij refereert aan dat gevoel van eigen identiteit en de angst dat die verloren gaat als er veel ‘nieuwe en vreemde invloeden van buitenaf’ komen. En ergens snap ik dat wel. Door te benadrukken wat we niet zijn, bepalen we wat we wel zijn. Zo is religie ook op de politieke agenda gekomen. Welke ruimte willen we maken voor mensen die ooit van buiten kwamen? Zonder onze eigen identiteit te ver op te rekken…”
‘Migranten hebben tijd nodig’
We leven nu
Mehdi zegt dat veel mensen in een bubbel leven. Zij weten weinig van andere religies. De media vertellen niet altijd het juiste verhaal. “Het is ook niet zo simpel. Er is natuurlijk geen één Islam. Er zijn veel schakeringen. Dat maakt het ook zo mooi. Maar daar moet je wel voor openstaan. Mee willen groeien in een veranderende samenleving. Retrotopie; het terugverlangen naar en het idealiseren van vroeger is normaal geworden. Maar dit is een mentaal construct. We leven nu. Wie zijn wij als mens en hoe verhouden wij ons tot elkaar en tot het goed en het kwaad? Dat zijn relevante vragen die in het heden spelen.”
“Nederland is een geseculariseerd land. Post-christelijk. De islam is hier later naartoe verhuisd zou je kunnen zeggen. Toch is het ook interessant te zien dat door de toename van moslims in Nederland, meer mensen weer op zoek gaan naar religie en zingeving. Het wordt weer meer een onderdeel van het publieke domein. Moslims hebben, in de ogen van veel autochtone Nederlanders, een duidelijke identiteit. Er zijn regels, voorschriften en wetten. Ze horen bij een groep. Ze zijn vaak zichtbaar door kleding, specifiek eten en drinken. Ze bidden, ze vasten, ze gaan naar de moskee. Door migranten ontdekken mensen weer de relevantie van religie in de samenleving. En gaan zelf dus ook weer op zoek. Dat is een interessante ontwikkeling. De wereld is complex en mensen zoeken naar duiding en structuur. Religie kan deze functie vervullen. Het hangt natuurlijk wel af van je hoe je geloof interpreteert. Kijk je ernaar vanuit een politieke, sociale of spirituele dimensie? In naam van god leven en acteren, dat kan ook negatieve gevolgen hebben. De samenleving kan verharden en polariseert steeds verder. Sommige verhalen hebben een gevaarlijke kant. Die gaan over macht en uitsluiting. Mensen zijn diverser dan die eendimensionale verhalen. Geweld past niet in mijn beeld van geloof. Maar dat wordt niet door iedereen gedeeld. Hoe ga je daarmee om als samenleving? Negeren? Over het hoofd zien? Bestrijden met meer geweld? Wat mij betreft is de enige weg die van de dialoog. Blijf praten. Blijf nieuwsgierig. En vooral: blijf je verplaatsen in de ander.
Wees empathisch. Voor mij gaat de islam over liefde, verdraagzaamheid en vergeving. Maar sommige geboden en inter- pretaties zijn anders. Dat geldt overigens ook voor de andere wereldgodsdiensten. Op een bepaald punt is de liefde ver te zoeken. Hoe ouder ik word, hoe meer ik de nuance zie. Ook in religie. Ik zie de schoonheid, de liefde en ook het belang van de verhalen. Ik zie steeds meer grijs in plaats van alleen zwart of wit. En dat is een verrijking.”
Tekst: Anneke Gilsing
Fotografie: Marike van Pagée
