Nieuwe directeur voor Spoorwegmuseum

“Hier komt alles samen wat ik wil”

Er valt een hoop te vieren bij het Spoorwegmuseum. Want niet alleen het Maliebaanstation bestaat 150 jaar, ook het museum viert in 2027 haar 100-jarig bestaan én heeft begin dit jaar een nieuwe directeur verwelkomd. Wij spraken Leontien Lems over haar carrière, de stad én haar plannen voor het museum.

“Er is hier ontzettend veel te doen. Ik ben het museum en de organisatie natuurlijk nog aan het leren kennen, maar er wordt hier met zoveel liefde gewerkt. Ik vertrouw volledig op de operatie.” De in Elst geboren Leontien kwam dankzij haar studie op de leraren- opleiding in Utrecht terecht en is hier altijd gebleven. “Ik ging les geven op het VMBO in Zuilen en daar namen we de kinderen vaak mee naar musea en theaters en ik merkte dat ze daar veel meer tot hun recht kwamen dan in het klaslokaal.” De kracht van cultuureducatie zat er dus al vroeg in bij Lems. “In Leiden zochten ze toen iemand voor een educatief programma voor de zeven bij elkaar liggende musea. Ik mocht dat programma uitbreiden naar randgebieden en iets opzetten voor het VMBO, dat was mijn poort naar de museumwereld.” Nadat het programma in Leiden stond, werd Leontien deels gedeta- cheerd naar Wereldmuseum Leiden (toen nog Volkenkunde), om een jaar lang hun educatieve beleid te beoordelen. “Dat was leuk, maar ik was zo met beleid bezig dat ik toch het publiek miste.” Toen Beeld & Geluid opende, bood dat weer nieuwe kansen en kwam Leontien daar op de educatieve afde- ling terecht. “Ik heb er jaren gezeten en heb ver kunnen door- groeien. Toen het museum ging vernieuwen merkte ik eigenlijk dat ik er te lang zat. Ik had het allemaal al gezien en meege- maakt en vond het tijd om plaats te maken voor fris bloed.” Na nog een tijd in het MT van het Nederlands Openlucht Museum in Arnhem volgde de Utrechtse Stadsschouwburg. “Ik heb in totaal 15 jaar voor Rijksmusea gewerkt en wilde wel iets anders binnen de culturele sector. De Stadsschouwburg Utrecht was een enorm warm bad. Het is een super gave orga- nisatie, ontzettend goed presterend en onwijs leuke mensen. Maar toch miste ik het maken, het bezig zijn met de inhoud.”

Alles komt samen

‘We doen het volledig zonder subsidie, dat is echt heel uniek’

Zonder dat ze naar eigen zeggen echt op zoek was naar een nieuwe baan, kwam de functie bij het Spoorwegmuseum op haar pad. “Hierin komt wel echt alles samen wat ik wil. Dit museum doet het ontzettend goed. Het concept klopt en we doen het volledig zonder overheidssubsidie. Dat is echt heel uniek. Zonder geld van provincie, gemeente of stad, helemaal niets. Maar wel 450.000 bezoekers binnen. Het museum is heel succesvol maar natuurlijk worden we langzaam ook links en rechts wel ingehaald. Het mee moeten gaan met de tijd en vernieuwen, dat maakt mijn opdracht inhoudelijk zo ontzettend interessant. De truc is om te zorgen dat we de komende jaren net zo aantrekkelijk blijven terwijl we tegelijkertijd aan de achterkant iets nieuws ontwikkelen. Dat is natuurlijk mega spannend.”

En wat maakt het Spoorwegmuseum dan zo leuk? “Het zit in mijn hart. Inhoudelijk is het een soort snoepwinkel. We kunnen putten uit talloze verhalen die we kunnen delen met het publiek. En ik woon hier letterlijk 600 meter vandaan en ik ben er met mijn kinderen zoveel geweest. Echt wekelijks denk ik. Nu zeggen ze ook; ‘mam, kon je daar niet een paar jaar gele- den directeur worden?’ Haha.”

100 jaar Spoorwegmuseum

In 2027 bestaat het Spoorwegmuseum 100 jaar, een mooi moment voor vernieuwing. “Ik heb het plan natuurlijk nog niet in mijn hoofd, ik ben er net. De mensen hier op de vloer hebben ook vreselijk veel ideeën, die ben ik allemaal aan het ophalen. We hebben een nieuw, inhoudelijk goed verhaal nodig en dat moeten we uitwerken tot een groot masterplan. Ik vind het vooral belangrijk dat we verder gaan dan een treinenmuseum. Dat is nu natuurlijk al zo, we vertellen verhalen over de spoor- wegen en wat die maatschappelijk gezien allemaal betekenen. Maar die laag is niet voor iedere bezoeker altijd even helder. Ik vind dat we een belangrijke rol hebben in het verbreden van mensen hun blik. De cultuur van reizen en reizigers onderling is super interessant. Als je elke dag dezelfde intercity richting je werk pakt, krijg je op een gegeven moment een soort kleine community. Je ziet dezelfde mensen, je hoort hun telefoongesprekken, je weet hun werktijden. Daar valt zoveel over te vertellen. We hebben ook wel schurende tentoonstellingen laten zien. Verhalen bijvoorbeeld over de Jodentransporten in de Tweede Wereldoorlog. We zoeken altijd naar de balans in wat we laten zien aan welke publieksgroepen.”

En die publieksgroepen zijn breed bij het Spoorwegmuseum. Want alleen een kindermuseum is het zeker niet. “Het is zo leuk om te zien dat dit museum intergenerationeel is. Er komen hier veel kinderen tussen de 4 en 14 jaar met hun ouders en grootouders. Veel mensen die hier als kind kwamen, komen hier nu met hun eigen kinderen of zelfs kleinkinderen. Iedereen kan wat halen, dat is toch te gek.” Er werken ruim 100 vrijwilligers, veelal met een rail-achtergrond, die alles weten van de treinen. “Er zijn ook ontzettend veel treinliefhebbers in Nederland. Dat is echt een hele wereld, die mensen komen niet met hun kinderen, die zijn gewoon echt gek van treinen.”

Meer dan treinen

Maar het stopt niet bij treinen want in 150 jaar Maliebaanstation is er een hoop moois verzameld. “Onze niet-treinen collectie mag van mij veel zichtbaarder. We hebben prachtige schilderijen en affiches. Die zijn echt heel bijzonder. Het is een soort reis terug in de tijd. De reclame-uitingen van 100 jaar geleden zijn waanzinnig om nu te zien. De schaamteloze marketing voor sigaretten, of de nu ondenkbare ouderwetse rolverdeling tussen mannen en vrouwen die zo duidelijk was op die posters. Vrouw met schort achter het aanrecht, man met de krant. Maar we hebben ook een heleboel gedigitaliseerde foto’s en de uniformen van de conducteurs door de jaren heen, die zijn ook super interessant om te zien. Dan hebben we ook nog een heleboel gevonden voorwerpen van toen. Doopjurkjes, koffertjes, hoeden. Om nog niet eens te spreken over ons gigantische depot in Limburg, waar we een heleboel treinstellen hebben staan. Dat is ook echt waanzinnig.”

Dat de nieuwe directeur overloopt van enthousiasme is helder. Ze is voelbaar trots op wat er staat en heeft zin in de toekomst, ook al is het nog onduidelijk wat die precies gaat brengen. “Maar voor nu moet iedereen natuurlijk naar de tentoonstelling rondom 150 jaar Maliebaanstation. Die wordt heel bijzonder.” De rijke geschiedenis van het station, de spoorwegen en de mensen wordt vanaf 25 april tentoongesteld en voor het eerst wordt er ook een tentoonstelling gebouwd in de grote hal. “Oh en rond Pinksteren openen we de achterzijde. Die is vernieuwd door dezelfde ontwerpers die ook de Oosterspoorbaan hebben gedaan. Met veel veel groen en een nieuwe speeltuin.”

Tekst: Sanne Dijkgraaf
Fotografie: Sophie Bijsterbosch